11 jul Zoek de ambtenaar, vind de vakman
‘Ambtenaar? Nee joh, dat ben ik niet. Dat zijn bureaucraten, achter bureau’s. Dat gaat niet over ons’ – brugwachter, Zuid-Holland.
In opdracht van het programmateam Ambtelijk Vakmanschap van het ministerie van BZK gingen Olga Plokhooij en Stefanie Schuddebeurs van De Luisteracademie in gesprek met allerlei uitvoerende ambtenaren, variërend van brugwachters tot cipiers. Het ministerie wilde graag weten wat er van dag tot dag speelt in de uitvoering als het gaat om ambtelijk vakmanschap. Welke dilemma’s komen aan bod in reguliere overleggen? Voelen de mensen die zich dag in dag het gezicht zijn van de overheid zich ambtenaar en wat verstaan zij onder ambtelijk vakmanschap? Een greep uit de bevindingen die we presenteerden aan BZK[1].
‘Allemaal leuk en aardig, die eindeloze toekomstvisies van de directie, maar schei nou toch uit zeg, hoe zit het met onze camera’s? Krijgen we nou eindelijk beter zicht op de brug? Ik kan dat hele schip niet aan zien komen op m’n beelden! En ìk moet wel goed werk kunnen leveren, nu en in de toekomst.’ Aldus een brugwachter in Zuid-Holland.
‘Natuurlijk ben ik een vakman of vakvrouw’
In alle gesprekken sprong het eruit: een enorme betrokkenheid op het vak dat men uitvoert. Vakmanschap werd herkend als term en sprak aan. Een soort vanzelfsprekendheid: natuurlijk ben ik een vakman of vakvrouw! Daaraan gekoppeld ervoer men een gevoel van trots en een sterke commitment om dat vak inhoudelijk zo goed mogelijk te doen, juist ook gezien de vele maatschappelijke en technologische ontwikkelingen die het vak beïnvloeden en veranderen. Herhaaldelijk gaat het over de digitalisering, uniformisering en tegelijk maatwerk leveren, en bovenal de benodigde communicatieve vaardigheden die nodig zijn in gesprek met burgers die je beslissingen niet zomaar (meer) aanvaarden.
Negatieve beeldvorming
Het schuurt vanuit die betrokkenheid wel regelmatig als het gaat over kwaliteit. Het frustreert als je minder kwaliteit kunt leveren dan je zou willen – denk aan de camerabeelden van de brugwachter, het naar beneden geschroefde onderhoudsniveau in de gemeente Lansingerland ‘waar weinig eer aan te behalen valt’, zegt de buitendienstmedewerker.
Tegelijk kwam in bijna alle gesprekken een opvallend lauwe respons op de vraag in hoeverre men zichzelf als ambtelijk vakman ziet. ‘Ambtenaar, is dat een vak dan?’, vraagt een teamlid van een stadsdeel uit de gemeente Den Haag ons terug. Jezelf voorstellen als ambtenaar doet niemand ‘want dan weet nog steeds niemand wat je doet’, ‘het klinkt ouderwets’ en ‘ik ben het lachebekje van het feestje als ik zeg dat ik ambtenaar ben. Ik kijk wel uit’, aldus de buitendienstmedewerker van Lansingerland. De negatieve beeldvorming van buitenaf lijkt ook van binnen ingebakken.
Mooier Nederland?
We vragen bij de gesprekken door naar de motivatie om dit werk te doen. Heb je het idee dat je bijdraagt aan de samenleving? Aan een beter Nederland? Dat wisselt. Van de tien teams, voelt de meerderheid (zeven teams) zich betrokken bij hun werk vanuit een maatschappelijke drijfveer. Teamleden op gebied van vergunningen ‘werken voor een mooi landschap’ en de handhavers ‘voor een leefbare stad en de vrijheid van elke burger’.
Bij anderen is een beleving van publieke waarden ver te zoeken. De brugwachters schieten er wat van in de lach: ‘Nee joh, ik draai alleen de brug’. ‘Vaste baan, vaste armoe, daarom werk ik voor de overheid’, voegt een collega er nog aan toe. Ook de cipiers herkennen zich er niet in en mompelen wat over ‘toevallig hierin beland’ en ‘Ik ben al blij als ik zonder kleerscheuren elke dag naar buiten loop na een dag werken’.
‘De beleving van publieke waarden is ver te zoeken’
Tenslotte ontstaat in de reflectie met de teamleden een bewustzijn dat hun vakmanschap niet enkel bestaat uit technisch of inhoudelijk vakmanschap, maar ook het verweven van (ambtelijke) waarden zoals integraal werken, belangen afwegen, het algemene belang dienen, intern en extern transparant te communiceren en integer handelen. Dienstverlenend werken was een begrip dat in die gesprekken veelvuldig naar voren kwam. De aparte status van ambtenaren werd trouwens nergens aangehaald in de gesprekken over ambtelijk vakmanschap.
Bak koffie
In vrijwel alle gesprekken kwamen ook dilemma’s op tafel waar de professionals mee worstelden. Zie de mindmap voor toelichting op deze terugkerende dilemma’s:
- Beleid schuurt met de praktijk
- Maatwerk leveren schuurt met mogelijke willekeur
- Kwaliteit leveren schuurt met wens tot snelle afhandeling en vereiste normering van je werk
- Politieke ambities schuren regelmatig met eigen inhoudelijke vakmanschap
- Inhoudelijke vakgedreven motivatie en kennis schuurt met de huidige eis ook te communiceren naar betrokkenen en meerdere belangen te moeten afwegen
Dit laatste dilemma is van een andere aard dan de andere vier. Maar het speelt zeker wel. ‘Elke burger voelt zich een uniek sneeuwvlokje. Best lastig om daar goed mee om te gaan’, verzucht een Haagse beleidsmaker uit een stadsdeel. Een collega haast zich om te zeggen dat zij dat juist het meest waardevolle vind in haar werk, het contact met bewoners maken. ‘Ons werk is enorm veranderd. Ik kijk er niet meer gek van op als een van de jongens van de Buitendienst een bak koffie gaat drinken met een bewoner over de vernieuwing van de wijk. Dat hadden ze tien jaar terug echt niet moeten proberen’ (meer over team Buitendienst van Lansingerland in het artikel van Elaine de Boer).
Advies
Hoewel ons luisteren en gesprekken zich beperkte tot tien teams, zien we wel enkele rode lijnen en formuleerden we vier adviezen aan het team Ambtelijk Vakmanschap. Allereerst adviseren we om de term ‘ambtelijk vakmanschap’ als koepelterm te heroverwegen. Het begrip leeft niet onder uitvoerende professionals en de vraag is daarmee of deze term een beweging zoals gewild echt kan aanslingeren. ‘Dienstverlenend vakmanschap’ zou beter passen; dit bleek een terugkerend begrip. Ten tweede raden we het ministerie aan de dialoog over het vak van de ambtenaar te stimuleren en daarin het voortouw te nemen. Ten derde beluisterden we in vrijwel alle gesprekken een worsteling hoe het goede gesprek met de buitenwereld te voeren. Niet alleen moet de vakman van nu het vak technisch en inhoudelijk goed in de vingers hebben en is digitalisering een onderdeel van het werk, van een echt vakman wordt meer en meer verwacht om communicatief stevig onderlegd te zijn en om te gaan met conflictsituaties en conflicterende belangen.
We signaleren deze ontwikkeling als belangrijk aandachtspunt voor het team dat zich in wil zetten voor de beweging van ambtelijke vakmanschap. Ook viel op dat lastige dilemma’s en afwegingen niet vanzelf worden besproken. Slechts in een paar werkoverleggen bleek daar ruimte voor. Meestal bleven ze onder water tot we er naar vroegen of we hetgeen we hoorden expliciet opmerkten. Dat werd door de deelnemers aan de werkoverleggen zeer gewaardeerd. Wij adviseren dan ook iedere leidinggevende steeds weer ruimte te bieden om te reflecteren op het vak en dilemma’s waar professionals tegenaan lopen te bespreken.
[1]Voor het programmateam Ambtelijke Ambities van MinBZK ging De Luisteracademie dit voorjaar op pad om middels appreciative inquiry en dialooggesprekken op te halen hoe ambtelijk vakmanschap in uitvoerende organisaties wordt besproken en ervaren. We sloten als keynotelistener aan bij 10 reguliere teamoverleggen en spitsten extra onze oren waar name dilemma’s uit de praktijk voorbij kwamen. Vervolgens deelden we onze observaties en voerden we gesprekken over ambtelijk vakmanschap. We danken de volgende teams: cipiers in Noord Nederland; brugwachters,provincie Zuid Holland; vergunningverleners, gemeente Molenwaard; gebiedsteam, gemeente Heerhugowaard; klachtenbehandelaars en juristen, College voor de Rechten van de Mens; team sociaal domein, gemeente Den Haag; handhavers, gemeente Delft; team buitendienst, gemeente Lansingerland; stadsdeeloverleg Segbroek, Den Haag; landmeters van provincie Noord-Brabant, Kadaster.
Dit artikel werd 7 juli 2016 gepubliceerd op website Platform Overheid, zie hier
Geen reactie's